Genel Tanıtım

Verem Hastalığı Nedir? (Tüberküloz)

Verem hastalığı, yani tıbbi ismiyle tüberküloz (TB) hava yoluyla bir bireyden başkasına yayılan, bulaşıcı bir akciğer hastalığıdır. Verem hastalığı Mycobacterium Tuberculosis isimli bakterilerden kaynaklanır. Verem hastalığı tedavi edilebilir ve verem aşısı ile önlenebilir bir hastalıktır.

Verem Hastalığı Neden Olur? Tüberküloz Nasıl Yayılır?

Verem hastalığı yani akciğer tüberkülozu havaya salınan mikroskobik damlacıklar yoluyla beşerden beşere yayılan bakterilerden kaynaklanır.

Bu salınma, etkin tüberküloz formuna sahip ve tüberküloz tedavisine şimdi başlamamış bir kişi güldüğünde, hapşırdığında, konuştuğunda, öksürdüğünde, müzik söylediğinde yahut tükürdüğünde gerçekleşebilir.

Bir kişinin enfekte olabilmesi için bu salınan mikroplardan yalnızca birkaçını soluması kafidir. Tüberküloz bulaşıcı olmasına karşın, çarçabuk yayılan bir hastalık değildir. Bir yabancıdan verem kapmak zordur, daha çok birlikte yaşanılan bir şahıstan başkasına geçer.

Verem hadiselerinin ve ölümlerin % 95’ten fazlası gelişmekte olan ülkelerde görülür. Fakat gelişmiş ülkelerde bir vakitler nadiren görülen tüberküloz enfeksiyonu, kısmi olarak AIDS’e neden olan virüs olan HIV’in ortaya çıkması nedeniyle 1985 yılından itibaren tekrar yaygınlaşmaya başlamıştır.

Dünya nüfusunun yaklaşık dörtte birinin saklı verem hastalığı vardır. Bu insanların verem hastalığı bakterileri tarafından enfekte olduğu, lakin (henüz) hastalığa faal olarak yakalanmadığı ve hastalığı diğerlerine bulaştıramadığı manasına gelir. Verem hastalığı bakterileri ile enfekte olan şahısların hayat uzunluğu % 5 ila 15 ortasında verem hastalığına yakalanma riski vardır.

Bir kişi etkin verem hastalığı geliştirdiğinde, hastalığın öksürük, ateş, gece terlemesi yahut kilo kaybı üzere belirtileri ve semptomları aylarca yalnızca hafif düzeyde görülebilir.

Bu durum, tıbbi yardım aranmasında gecikmeye yol açarak bakterilerin diğerlerine bulaşmasına neden olabilir. Faal verem hastalığı olan bireyler, bir yıl boyunca yakın temas yoluyla ortalamada 5 ila 15 şahsa daha bulaşabilir. En az iki hafta boyunca uygun ilaç tedavisi gören faal verem hastalığı hastalarının birden fazla artık bulaşıcı değildir.

Verem hastalığı çoğunlukla yetişkin bireyleri tesirler. Lakin, tüm yaş kümeleri risk altındadır. HIV taşıyan, yetersiz beslenen yahut diyabetli beşerler üzere bağışıklık sistemi zayıf olan bireylerin yanı sıra tütün kullanan bireylerin hasta olma riski daha yüksektir.

Eğer uygun tedavi uygulanmazsa, vereme yakalanmış, fakat diğer tıbbi sıkıntıları olmayan bireylerin yaklaşık % 45’i ve HIV üzere bağışıklık sistemi hastalığı bulunan bireylerin neredeyse tamamı hayatını kaybedecektir.

Belirtiler

Verem Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

İnsan bedeni verem hastalığına neden olan bakterileri barındırsa da, bağışıklık sistemi genellikle etkin olarak hasta olmayı engelleyebilir. Bu nedenle tıp uzmanları verem hastalığının etkinlik durumuna dayanarak bir ayrım yapar.

Latent verem hastalığı, yani kapalı verem hastalığı durumunda, bireyde bir verem hastalığı bakterilerinden kaynaklanan bir enfeksiyon vardır. Fakat bakteriler bedende etkin olmayan bir durumda kalırlar ve belirtilere ya da semptomlara neden olmazlar.

Gizli verem hastalığı yani TB enfeksiyonu bulaşıcı değildir. Fakat vakit içinde bâtın veremden etkin verem hastalığına dönüşebilir. Bu nedenle tedavi bâtın verem hastalığı olan bireyler için de verem hastalığının tedavi edilmesi, hastalığın yayılmasını denetim etmeye yardımcı olmak için değerlidir.

Yapılan araştırmalardan elde edilen iddialara nazaran dünya üzerinde yaklaşık 2 milyar beşerde saklı verem hastalığı vardır. Latent verem hastalığının çarçabuk anlaşılmasını sağlayacak bariz bir semptomu yoktur.

Aktif verem hastalığı durumunda ise TB bakterileri faal durumdadır ve enfekte ettikleri bireyleri hasta ederler. Bu durumdaki bireyler hastalığı etraflarındaki bireylere yayabilir. Verem hastalığı, TB bakterileri ile enfekte olduktan sonraki birkaç hafta içerisinde ya da yıllar sonra ortaya çıkabilir.

Aktif verem hastalığının belirtileri ve semptomları ortasında üç haftadan daha fazla devam eden öksürük, kan öksürme, göğüs ağrısı, nefes alırken ağrı, öksürürken ağrı, yorgunluk, ateş, gece terlemeleri, titreme nöbetleri, iştah kaybı, istemsiz kilo verme bulunur.

Tedavisi olmadan tüberküloz ölümcül olabilir. Tedavi edilmeyen etkin verem hastalığı genellikle akciğerleri tesirler, lakin kan dolanımına geçmesi durumunda, damar yoluyla böbrekler, omurga ve beyin üzere bedenin öbür organlarına yayılabilir. Enfekte olan organa nazaran farklı belirti ve semptomlar ortaya çıkabilir.

Omurga tüberkülozu sırt ağrısına ve sertliğe neden olabilir. Tüberküloz artrit ise genellikle kalçalar ile dizleri tesirler ve eklem hasarına yol açar.

Beyne ulaşan tüberküloz bakterileri menenjite, yani beyni kaplayan zarın şişmesine neden olabilir. Bu haftalarca devam eden aralıklı yahut kalıcı bir baş ağrısına neden olabilir. Şişme tıpkı vakitte zihinsel yetilerde değişikliklere de yol açabilir.

Böbrek tüberkülozu ise idrarda kana neden olabilir. Karaciğer de böbrekler üzere kan sirkülasyonundaki atıkları ve kirleri filtre etmeye yardımcı olur ve tüberkülozdan etkilenirse bu fonksiyonu bozulur.

Çok az hadiselerde tüberküloz kalbi çevreleyen dokulara bulaşabilir, bu da kalbin kanı düzgün bir biçimde pompalamasını engelleyecek iltihap ve sıvı toplanmalarına neden olabilir. Kalp tamponadı ya da perikardiyal tamponad ismi verilen bu durum ölümcül olabilir.

Verem Hastalığı Riski Kimlerde Daha Yüksektir?

sağlıklı bir bağışıklık sistemi olağanda verem hastalığı bakterileriyle başarılı bir formda savaşır, lakin bireyin bağışıklık direnci düşükse beden tesirli bir savunma kuramaz.

Hastalıklar, bulunulan hayat şartları ve öbür tıbbi meseleleri gidermek için kullanılan ilaçlar üzere bir dizi neden bağışıklık sistemini zayıflatabilir.

Bunlar ortasında HIV / AIDS, diyabet, şiddetli böbrek hastalıkları, birtakım kanser cinsleri, kemoterapi içeren kanser tedavileri, nakledilen organların reddedilmesini önlemek için verilen bağışıklık baskılayıcılar, romatoid artrid, romatoid artrit, Crohn hastalığı ve sedef tedavisinde kullanılan birtakım ilaç cinsleri, berbat beslenme ve uyuşturucu kullanımı vardır.

Aşırı alkol kullanımı ve tütün kullanımı bağışıklık sistemini zayıflattığı için verem hastalığına yakalanmak ve bu hastalığın yarattığı komplikasyonlardan ötürü ölme riskini büyük ölçüde artırır.

Verem hastalığının ve ilaçlara dirençli tüberküloz çeşitlerinin yaygın olarak görüldüğü belli bölgelere seyahat etmek yahut o bölgelerde yaşamak verem hastalığına yakalanmak riskini artırmaktadır. Bu bölgeler ortasında Afrika, Asya, Doğu Avrupa, Karayip Adaları, Güney Amerika, ve Rusya bulunmaktadır.

Sağlık hizmetleri veren şahıslar, bilhassa hasta olan şahıslarla nizamlı temas içinde olduğu için bu bakterilere daha yüksek oranda maruz kalır. Maske takmak ve tertipli olarak el yıkamak riski büyük ölçüde azaltacaktır.

Evde bakım hizmeti vermek hapishanelerde, psikiyatri hastanelerinde yahut huzurevlerinde çalışan bireylerde de verem hastalığı riskini artırabilir. Çok kalabalık ve berbat havalandırması olan rastgele bir yerde hastalığa yakalanma riski yükselmektedir.

Verem Hastalığının Yayılması Nasıl Önlenir?

Verem hastalığının daha yaygın olduğu ülkelerde bebekler, çocuklarda şiddetli verem hastalığını engelleyebileceği için, genellikle basil Calmette-Guerin (BCG) aşısı, yani verem aşısı ile aşılanır.

Ülkemizde Genişletilmiş Bağışıklama Programı çerçevesinde doğumdan 2 ay sonra yani 3. ayın içinde BCG aşısı yapılması önerilir. Bireylerde hayat uzunluğu yalnızca bir kere BCG aşısı kullanılması öngörülmüştür. Şayet bebekler 3. ayını bitirmişse yahut daha büyükse verem aşısı yapılmadan evvel Tüberkülin deri testi yani PPD testi yapılarak sonuç kıymetlendirilir.

BCG aşısı yapılmış çocuklara birebir aşı tekrar yapılmaz. Bu aşı ile aşılanmamış çocuklarda ise 6 yaşından sonra BCG aşısı önerilmemektedir, zira aşı yaş ilerledikçe aktifliğini yitirmektedir.

Eğer bir birey yapılan testlerde bâtın verem hastalığı enfeksiyonu için olumlu sonuç verirse, doktor faal tüberküloz geliştirme riskini azaltmak için ilaç kullanımını önerebilir. Bulaşıcı olan tek tüberküloz tipi, etkin olan ve akciğerleri etkileyen tiptir. Hasebiyle kapalı verem hastalığının etkinleşmesi önlenirse, hastalık diğerlerine bulaştırılmaz.

Aktif verem hastalığı durumunda, verem ilaçlarını kullanmaya başlamanın akabinde bir kaç hafta içinde hastalığın bulaşıcılığı geçer. Bireyler ailelerinin ve arkadaşlarının hastalanmasını önlemek için birkaç kolay tedbir alabilir.

Verem hastalığının yayılmasını önlemek için alınacak tedbirlerden birincisi konutta kalmaktır. Doktorun tavsiye ettiği müddet boyunca işe, okula gidilmemeli, diğerleriyle birebir odada uyunmamalıdır.

Kalınan odalar kesinlikle havalandırılmalıdır. Verem mikropları kendi başlarına hareket edemezler, bu yüzden havanın çok hareket etmediği küçük kapalı alanlarda daha kolay bulaşırlar.

Dışarısı çok soğuk olmadığı sürece pencereleri açıp, içerideki havayı bir vantilatör ile dışarı yönlendirmek tesirli olacaktır. Gülünce, hapşırınca, yahut öksürünce ağzı bir mendil ile örtmek gereklidir.

Kirlenen mendilleri farklı bir torbaya koyup, torbayı bağladıktan sonra ayrıyeten atmak gereklidir. Hastalığın tedavisinin birinci üç haftasında oburlarının yanındayken cerrahi maske takmak bulaşma riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

İlaçların tamamını eksiksiz bir formda kullanmak, bireyin kendisini ve kendinizi ve diğerlerini verem hastalığında korumak için atabileceği en değerli adımdır. Erken bırakılan yahut doz atlanan tedavi süreçleri, verem hastalığına neden olan bakterilere en güçlü verem hastalığı ilaçlarına karşı bile hayatta kalmalarını sağlayan mutasyonlar geliştirme talihini verir. Ortaya çıkan ilaca dirençli suşlar çok daha ölümcül ve tedavisi zordur.

İlaca Dirençli Verem Hastalığı Nedir?

Verem hastalığının günümüzde hala ehemmiyetini muhafazasının bir nedeni, bakterinin ilaca dirençli suşlarında yani alt cinslerinde görülen artıştır. Birinci antibiyotiklerin bir kısmı verem hastalığının tedavisi için geliştirilmiştir.

1920’lerin başında geliştirilen ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yaygın olarak kullanılmaya başlanan antibiyotikler daima hastalıkla savaşmak için kullanıldığından, verem hastalığı bakterilerinin kimi tipleri vakit içinde ilaçlara karşın hayatta kalma yeteneği ile evrimleşmişlerdir.

İlaca dirençli tüberküloz suşları, bedene verilen bir antibiyotik hedeflediği tüm bakterileri öldüremediği vakit ortaya çıkar. Hayatta kalan bakteriler, öncelikle kelam konusu ilaca ve sıklıkla öbür antibiyotiklere karşı dirençli hale gelir. Kimi verem hastalığı bakterileri, izoniazid ve rifampisin üzere günümüzde en yaygın kullanılan tedavilere karşı direnç geliştirmiştir.

Bazı verem hastalığı suşları bunlara ek olarak verem hastalığı tedavisinde daha az kullanılan amikasin ve kapreomisin üzere enjekte edilebilir ilaçlar ile florokinolon kümesi olarak bilinen antibiyotiklere karşı da direnç geliştirmiştir.

Tanı Yöntemleri

Verem Hastalığı Teşhisi Nasıl Konulur?

Verem hastalığı teşhisi koymak için doktor tarafından yapılan fizik muayene sırasında lenf düğümleri şişlik açısından denetim edilir ve nefes alırken akciğerlerin sesleri dikkatlice bir steteskop yardımıyla dinlenir.

Verem hastalığı için kan testleri artık yaygınlaşmaya başlasa bile tüberküloz için en sık kullanılan teşhis aracı Tüberkülin deri testi yani PPD testi ismi verilen kolay bir cilt testidir. PPD tüberkülin ismi verilen bir unsur, kolun iç kısmındaki derinin çabucak altına çok az ölçüde enjekte edilir.

48 – 72 saat içerisinde, koldaki enjeksiyon bölgesinde şişme olup olmadığı bir sağlık uzmanı tarafından denetim edilecektir. Burada sert ve kabarmış bir yumru verem hastalığı riski altında olduğunuz manasına gelmektedir. Yumru boyutları hastalığın ne kadar önemli seyredebileceğini göstermektedir.

Ancak cilt testi garantili değildir. Bazen, sağlıklı bireylerde olmasa bile verem hastalığı için var sonucu verebilir. Buna ek olarak verem hastalığı olan bireylerde olmadığı sonucunu da verebilir.

Birey bilhassa yakın vakitte basil Calmette-Guerin (BCG) aşısı ile aşılandığında yanlış müspet test olabilir. Çocuklar, yaşlılar ve bağışıklık sistemi hastalığı olan bireylerin yanı sıra çok kısa mühlet öncesinde verem mikrobu ile enfekte olmuş ve bağışıklık sistemi şimdi reaksiyon vermeye vakit bulamamış bireylerde de yanlış negatif sonuç ortaya çıkabilir.

Gizli yahut etkin verem hastalığının varlığını ya da yokluğunu doğrulamak için kan testleri yapılabilir. Bu testler, bağışıklık sisteminin verem hastalığı bakterilerine yansısını ölçmek için gelişmiş teknolojiden faydalanır. Yüksek verem hastalığı enfeksiyonu riski altında olan bireylere yapılan cilt testi olumsuz çıkarsa yahut yakın vakitte BCG oldularsa, kan testi yararlı olacaktır.

Yapılan testlerde olumlu sonuç elde edildiğinde doktor göğüs röntgeni yahut bilgisayarlı tomografi (BT) taraması isteyebilir. Akciğerlerde bağışıklık sistemi ile verem hastalığı bakterilerinin çatıştığı yerler beyaz lekeler formunda görülebilir yahut akciğerlerde etkin tüberkülozun neden olduğu değişiklikler görülebilir. Bilgisayarlı tomografi yani BT taramaları, röntgenden daha detaylı imajlar sağlar.

Eğer göğüs röntgeni de tüberküloz belirtileri gösteriyorsa, öksürünce ortaya çıkan balgamdan örnek alınabilir. Bu örnekler verem hastalığı bakterileri için test edilir. Balgam örnekleri birebir vakitte bakterilerin ilaçlara direncini test etmek için kullanılabilir. Dört ila sekiz hafta içinde tamamlanan bu test sonuçları, bu bakterilere karşı işe yaraması en olası ilaçların doktor tarafından belirlenmesini sağlayacaktır.

Tedavi Yöntemleri

Verem Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir? Tüberküloz Tedavisi Nasıl Yapılır?

İlaçla tedavi tüberküloz tedavisinin temel taşıdır. Lakin verem hastalığı tedavisi, öteki bakteriyel enfeksiyonların tedavisinden çok daha uzun sürer.

Dahası günümüzde verem hastalığına neden olan bakteri cinslerinin değerli bir kısmı, hastalığı tedavi etmek için en yaygın olarak kullanılan ilaçlara direnç geliştirmiştir. Etkin tüberkülozlu beşerler, enfeksiyonu ortadan kaldırmak ve antibiyotik direncinin gelişmesini önlemek için altı ila dokuz ay boyunca birkaç çeşit ilaç kullanmak zorundadır.

Bu ilaçlar ve tedavi mühleti bireyin yaşına, genel sıhhatine, bakterilerin mümkün ilaç direncine, hastalığın etabına ve enfeksiyonun bedendeki pozisyonuna bağlıdır.

Eğer bireyde bâtın tüberküloz varsa, yalnızca bir yahut iki tip verem hastalığı ilacı alması yetebilir. Lakin faal verem hastalığında, bilhassa ilaca dirençli bir bakteri tipi ise, tıpkı anda birkaç ilaç kullanılacaktır.

Verem tedavisi ilaçları ortasında en yaygın olanları izoniazid, pirazinamid, rifampisin, ve etambutoldur. Bunların yanı sıra ilaça dirençli verem hastalıklarında enjekte edilebilir preparatlar olarak isimlendirilen amikasin ve kapromisin ile florokinolon kümesi antibiyotikler genellikle 20 ila 30 ay boyunca kullanılır. Mevcut ilaçların hepsine dirençli tiplerde tedaviye ek olarak göreli olarak yeni bulunmuş bedaquiline ve linezolid kullanılabilir.

Verem İlaçlarının Yan Etkileri Nelerdir?

Tüberküloz ilaçlarının yan tesirlerinin önemli olduğu hadiseler yaygın değildir, fakat meydana geldiklerinde tehlikeli olabilir. Tüm tüberküloz ilaçları karaciğer için hayli toksik bir yapıya sahiptir.

Bu ilaçları kullanan bireyler şayet mide bulantısı ya da kusma, iştah kaybı, ciltte renk kaybı (sarılık), koyu idrar, üç günden daha uzun süren nedensiz ateş üzere belirti ve semptomlardan biri yahut birden fazlası ile karşılaşırsa derhal doktoruna ulaşmalıdır.

Veremle Savaş ve Verem Hastalığı Tedavisini Tamamlamanın Hayati Önemi 

Tedaviye başladıktan sonra birkaç hafta içinde verem hastalığı bulaşıcılığını yitirir ve birey kendisini güzel hissedebilir. Kısa müddette görülen bu gelişme, hastalarda altı ila dokuz ay sürecek bir tedaviyi sürdürmek yerine iyileşildiğine dair yanlış bir inanca dayanarak verem hastalığı ilaçlarını almayı bırakmayı cazip hale getirebilir.

Ancak, tedaviyi tümüyle tamamlamak ve ilaçları tam olarak doktor tarafından reçete edildiği üzere almak çok değerlidir. Tedaviyi çok erken durdurmak yahut dozları atlamak, hala hayatta olan bakterilerin bu ilaçlara karşı dirençli hale gelmesine ve böylelikle çok daha tehlikeli ve tedavisi daha da güç bir verem hastalığının ortaya çıkmasına yol açabilir.

İnsanların tedavilerini sürdürmelerine yardımcı olmak için Direkt Gözetimli Tedavi (DGT) ismi verilen bir program Dünya Sağlık Örgütü tarafından tavsiye edilir. Bu yaklaşımda, bir sağlık çalışanı tedavi sürecini ve ilaç alımını hastanın kendi başına hatırlama zorunda kalmasını engelleyecek halde yönetir.

Ülkemizde Vilayet Sağlık Müdürlükleri, vilayet seviyesinde verem denetimi hizmetlerini DGT yardımıyla yürütmektedir. Vilayet Sağlık Müdürlükleri tarafından DGT’nin gayesine uygun ve verimli bir biçimde uygulanabilmesi için oluşturulan Vilayet Verem Denetim Üniteleri veremle savaş faaliyetlerinden sorumlu olur.

DGT esnasında verem hastası olan bireyler DGT gözetmeni eşliğinde günlük ilaçlarını içer. Bu uygulamanın sonunda birey ve gözetmen tarafından ilgili form doldurularak imzalanır.

DGT gözetmeni bu sayede hastanın tedaviye ahengine dayanak olur. Hastanın ilaçlarını kullanmadığı günler de kayıt altına alınarak ilgili ünitelere bildirilir, lakin bu türlü bir durumda hatırlanmalıdır ki bitmemiş tedavi çok daha ağır problemlere yol açacaktır. DGT uygulanan her bireye ayda bir defa genel denetim tetkikleri yapılır. Bireyin balgamı incelenir, hastanın şikâyetleri sorulur ve varsa yakınmaları hakkında bilgi alınır.

DGT, dünya genelinde birçok ülkede verem hastalığı tedavisinde muvaffakiyetle uygulanan bir prosedürdür. Ülkemizde ise hastaneler, dispanserler, aile sıhhati merkezleri üzere tüm sağlık kurum ve kuruluşlarında tüberküloz tedavisinde standart yaklaşım DGT dir.