Safra kesesi nedir, ne vakit ameliyat gerekir ?
Safra kesesi karın boşluğunun sağ üst bölgesinde, karaciğerin alt yüzeyine yapışık olarak yerleşmiş istirahatte yaklaşık 30-40 ml hacminde, içinde safra sıvısı barındıran bir organdır. Safra sıvısı, karaciğerden salgılanır ve yağların sindirimini sağlayan safra asitlerini barındırır. Her ne kadar içinde safra sıvısı bulunsa da, safra kesesi safra üretmez, yalnızca safrayı depolamak, konsantre etmek (yoğunlaştırmak) ve gereksinim halinde bağırsağa akmasını sağlamakla vazifelidir.
Safra kesesi karaciğer boyunca bir ağ üzere yayılmış olan ve karaciğer damarları ile yan yana seyreden safra yolları ağacına bağlanır ve bu ağacın bir kesimidir (Resim 1). Karaciğerin derinliklerinden küçük kanalcıklar olarak başlayan safra yolları birleşerek daha büyük safra yollarını oluşturur, en son karaciğerin sağ ve sol kesimlerine ilişkin safra yollarının bir ortaya gelmesi ile ana safra kanalı meydana gelir. Ana safra kanalı oluştuktan yaklaşık 3 cm sonra, safra kesesi ince bir kanal vasıtası ile ana safra kanalına katılır ve bu noktadan sonra ana safra kanalı koledok kanalı ismini alır. Koledok kanalı oniki parmak bağırsağına kadar ilerler ve bağırsağa boşaldığı noktada pankreas kanalı ile birleşerek içeriğini bağırsağa boşaltır. Pankreas, mide gerisinde yere alan ve protein ve yağ sindiriminde gerekli unsurları bağırsak içine salgılayan bir organdır (Resim 2).
Safra kesesinin hastalıkları sıkça karşımıza çıkar ve en sık olanı safra kesesinin içerisinde taş gelişmesidir. Hangi insanlarda safra kesesinde taş gelişebileceğini öngörmek ve buna nazaran tedbir almak mümkün değildir. İki istisna olarak, hematolojik birtakım rahatsızlıkları (Kan hastalıkları, örneğin orak hücreli anemi) olan genç insanlarda, alışılmışın dışında genç yaşlarda safra kesesinde taşlar görülebilir. Bunun yanında obez hastalarda fazla ölçüde kilo verilmesi sonrası safra kesesinde taş gelişme mümkünlüğü yüksek olduğundan bu hastalara bunu engelleyici tedaviler verilmektedir. Lakin bu obez olmayanlarda safra kesesinde taş oluşmayacağı manasına gelmez, öbür hiçbir sorunu olmayan insanlarda da safra kesesinde taş gelişebilir. Safra kesesinde oluşan taşlar farklı sistemler ile oluşabilir (kolesterol taşları, kalsiyum taşları vb.), lakin bu durum tedavide rastgele bir değişikliğe yol açmayacağından pratik bir kıymeti yoktur.
Safra kesesindeki meselelerin saptanmasında hastanın şikayetleri değerli rol oynar. Bilhassa karnın sağ üst bölgesindeki ağrılar bu açıdan yol göstemekle bir arada, vakit zaman bir çok öbür rahatsızlıkla da karıştırılmaya uygun müphem şikayetler (Karın üst bölgesinde yeri tam belirlenemeyen ağrılar, hazımsızlık, bulantı vb.) de görülebilir. Bu müphem şikayetler mide ya da oniki parmak bağırsağı ülseri, reflü, gastrit üzere durumlarda da görülebilir. Hasta helime başvurduğunda, bu nedenle yapılacak bir ultrasonografi tetkik ile , şayet varsa, safra kesesindeki sıkıntılar çarçabuk saptanabilir. Vakit zaman farklı nedenlerle yapılmış kan tetkiklerinde safra kesesi ile ilgili bir problemden şüphelenilebilir ya da büsbütün denetim hedefli yapılan tarama testlerinde safra kesesinde taş vb. hastalıklar saptanabilir.
Safra kesesinde taş saptandığı vakit bu durum hastaya kesinlikle ameliyat önerileceği manasına gelmez. Ameliyat gerekliliğinin oluşması için kimi kuralların oluşması gereklidir:
Eğer safra kesesinde mevcut olan taş hastada rastgele bir belirtiye neden olarak oradaki varlığını hissettiriyorsa, safra kesesi artık misyonunu yapmıyordur ve sorun çıkarmaya aday bir organ olarak kıymetlendirilir. Bu durumun tedavisi safa kesesinin çıkarılmasıdır. Özetle, belirti veren safra kesesi ameliyatla çıkarılır.
Asıl sorun, belirti vermeyen ve tesadüf yapıtı saptanmış taş ya da polip varlığında ne yapılacağıdır. Burada cerrahi dünyasında da tam bir görüş birliği olmamasına karşın kimi eğilimler vardır. Bizim karar veririken destek aldığımız kriterler:
Safra kesesindeki taşın 2 cm’den büyük olması ya da safra kesesinin tamamını dolduran milimetrik (çok küçük) taşların varlığı,
Hastada şeker hastalığı olması. Şeker hastalığı varlığında, safra kesesinde oluşabilecek iltihabi durumların belirti ve bulguları şeker hastalığı sebebi ile maskelenebilir, bu nedenle hastayı riske atmamak için ameliyat planlanır.
Safra kesesi taşları için ameliyat gerekliliği oluştuğu vakit, safra kesesini ameliyat ile çıkarmamızın nedeni oluşabilecek dört makus senaryodur:
Safra kesesi, bir torba üzere geniş ve tıpkı vakitte genişleyebilen bir organdır. Karaciğerde üretilen safra, karaciğer yüzeyinden safra kesesine uzanan çok minik kanalcıklarla (Luschka kanalları) safra kesesinin içini doldurur. Kese, bu içeriğini kendi hacmine nazaran çok dar (1,5 – 2 mm) bir kanaldan (sistik kanal) ana safra kanalına akıtır ve boşalmak için diğer bir seçeneği de yoktur. Safra kesesinde oluşmuş olan taşlar, bir vesileyle bu küçük kanalın safra kesesi ile birleştiği noktada çıkışı tıkarsa, safra kesesinin içeriği boşalamaz. Birinci evrede safra kesesi duvarını muhakkak aralıklarla kasarak içeriğini boşaltmak isteyecektir. Bu kasılmalar hastaya vakit zaman şiddetlenip sonrasında geçen kramp stili ağrılar olarak yansır ve bu duruma biliyer kolik ismi verilir. Şayet çıkışı tıkamış olan taş bir biçimde (vücut hareketi vb.) yerinden oynar ve geçiş yolu açılırsa safra kesesi boşalır ve sorun ortadan kalkar. Çok büyük oranda olayların gelişimi bu formda olur. Hastalar üstte tanım edilen şekilde bir ağrı ile hastaneye başvurur, sonrasında hastanede verilen takviye tedavisi (serum vb.) ile şikayetleri geçer. Bu evrede çok büyük bir ihtimalle ultrasonografik inceleme de yapılır ve safra kesesindeki taş saptanır. Safra kesesindeki taş bu türlü bir şikayet sonrasında bir sefer saptandıktan sonra onun gerilemesi beklenmez ve ameliyat gerekliliği oluşmuş demektir. Biliyer kolik, safra kesesi taşı nedeni ile gelişebilecek meseleler içinde en âlâ senaryodur. Ameliyat gerekliliği oluşmuştur lakin acil ameliyat gerekli değildir, hasta şikayetleri geçtikten sonra kendi şartlarını da ayarlayıp en uygun vakte ameliyatını -çok geciktirmemek kaidesi ile- planlayabilir.
Yukarıda tanım edilen biliyer kolik senaryosunda, çıkışı tıkayan taş bir mühlet sonra yerienden oynayarak çıkışı açar ve hasta rahatlar. Bunun olmadığı durumlarda, süreç uzar, hastanın şikayeti geçmez ve safra kesesinde safranın boşalamamasına bağlı birtakım değişiklikler oluşmaya başlar. Safra olağan koşullarda akışkan iken rastgele bir bakteri içermemesine karşın, boşalamayıp dingin hale geldiğinde bakterile ile iltihaplanmaya meyillidir. Şayet tıkanıklık uzarsa, bu iltihaplanma oluşur ve bu safra kesesini de tesirler. Tıpkı iltihaplanan başka organlarda olduğu üzere duvarı şişer ve etrafında sıvı birikir. Bu suruma safra kesesi iltihabı (akut kolesistit) ismi verilir. İltihap geliştikten sonra bunu geri çevirmek çok zordur. Bakteri varlığından ötürü hastanede antibiyotik tedavisi gerekir lakin kâfi değildir. Safra kesesi iltihabın kaynağı olduğundan ötürü ortadan kaldırılması, yani ameliyatla çıkarılması gerekir. Bu ameliyatın tercihen safra kesesi iltihabı saptanır saptanmaz yapılması gerekmektedir. Şayet ertelenirse, cerrahinin güvenliği açısından 4-6 haftalık bir müddet sonrası ameliyat yapılabilir ki bu durum hem ameliyatı teknik olarak daha güç hale getirir, hem de bu 4-6 haftalık müddette gelişebilecek öbür sıkıntıların riski gereksiz yere alınmış olur.
Safra kesesinde oluşabilecek taşların safra kesesinde neden olabileceği problemler birinci iki hususta tanımlandı. Bazen safra kesesinde oluşan taşlar safra kesesinde kalmayıp yer değiştirerek koledok kanalına geçerler. Bu durum karaciğerden üretilerek bağırsağa akan safranın geçiş yolunu tıkar ve sarılığa (tıkanma sarılığı) neden olur. Bu tip sarılık mikrobik (Hepatit virüsleri) ve bulaşıcı bir sarılık değildir lakin safra sıvısının akışında yavaşlamaya ve bu nedenle safra yolu iltihabına sebep olacağından düzeltilmesi gerekir. Safra yolu iltihabına kolanjit ismi verilir ve tedavi edilmezse genel beden infeksiyonu (sepsis), hastanın ağır bakıma alınması ve hatta kaybedilmesi üzere çok önemli sonuçlar doğurabilir. Bu halde tıkanma sarılığı meydana geldiği vakit safra kesesi çıkarılmadan evvel safra yollarının taştan temizlenmesi gerekir.
Midenin ardında, oniki parmak bağırsağına çok yakın komşulukta pankreas isimli organ bulunur. Pankreas içerdiği salgı kanalı vasıtası ile protein ve yağ sindiriminde rol alan hususların bağırsağa salgılanmasını sağlar. Bu hususlar proteinlerin parçalanmasında misyon aldığı için, bağırsağın içi dışında tüm dokular için ziyanlıdır. Pankreas kanalı, oniki parmak bağırsağına çok yakın bir noktada koledok kanalı ile birleşerek bağırsağa açılır. Safra kesesinden safra yoluna düşmüş olan taş bu düzeye kadar inerse safra kanalı ile birlikte pankreas kanalını da tıkar. Pankreas kanalında oluşacak bir tıkanıklık pankreas enzimlerinin bağırsağa boşalmasına mahzur olur ve bu enzimler pankreas içinde hapsolacağından pankreasın kendi dokusunu harap etmeye başlarlar. Bu duruma pankreas iltihabı (pankreatit) denir ve çok önemli bir hastalıktır. Vakit zaman hayatı tehdit edecek kadar önemli bir durum oluşturabilir ve tedavisi genelde uzun vadeli hastane yatışını gerektirir.
Kaynak: Doktor Sitesi